Wikipedia – bo o niej mowa – to największy w dziejach ludzkości projekt edukacyjny. Cyfrowa encyklopedia liczy obecnie ponad 35 milionów artykułów i dostępna jest za darmo w prawie 300 wersjach językowych. Polska pojawiła się w tym gronie krótko po światowej premierze.

Wikipedia oceniana jest różnie. Ale niewielu użytkowników internetu z niej nie korzysta lub choć raz nie zajrzało, by zweryfikować jakąś informację. W Polsce około połowa internautów używa ją regularnie. Wydrukowana zajęłaby ponad 7 tysięcy tomów. Założycielem Wikipedii jest Jimmy Weles. Encyklopedia zarządzana jest obecnie przez Wikimedia Foundation z San Francisco. Jednym z dziewięciu krajowych partnerów przedsięwzięcia jest Stowarzyszenie Wikimedia Polska.

„Jest dostępna całkowicie za darmo, neutralna światopoglądowo i pozbawiona reklam. Tworzą ją wolontariusze. Infrastruktura techniczna finansowana jest z dobrowolnych wpłat ludzi z całego świata” – wylicza cechy encyklopedii Natalia Szafran-Kozakowska, kierownik Biura Prasowego Stowarzyszenia Wikimedia Polska.

Polska wersja językowa pojawiła się jeszcze w roku, w którym encyklopedia powstała (2001) i była jedną z pierwszych wersji narodowych. Założył ją fizyk Paweł Jochym i lekarz internista Krzysztof Jasiutowicz. Pierwszy wpis brzmiał: „Zaczynamy! Czy ja zwariowałem?”. Kolejne były jednak coraz obszerniejsze i bardziej poważne. Szafran-Kozakowska przekonuje, że Wikipedia jest bardzo wiarygodnym źródłem informacji.

„Jak wykazały badania, liczba nieścisłości w jej treści podobna jest do tej wykrytych w renomowanej Encyklopedii Britannice. W zeszłym roku jeden artykułów z Wikipedii trafił wprost do recenzowanego periodyku naukowego” – wylicza Szafran-Kozakowska. Wskazuje też na to, że papierowa encyklopedia ma ograniczoną liczbę redaktorów. „U nas jest to liczba nieograniczona. Każdy może spróbować swoich sił, o ile czuje się kompetentny w danej dziedzinie. Poza tym Wikipedia jest nieustannie weryfikowana, czytana i sprawdzana. To encyklopedia, która znajduje się w stałej recenzji” – wyjaśnia.

Wbrew obiegowej opinii artykuły na Wikipedii nie są łatwe do zmanipulowania. Jak opowiada Szafran-Kozakowska, witryna ma szereg mechanizmów, które ją zabezpieczają przed wandalizmem. Przede wszystkim jest to zasada weryfikowalności. Każda informacja, która znajdzie się w Wikipedii musi mieć przypis – odnośnik bibliograficzny do wiarygodnego źródła. A co w przypadku haseł kontrowersyjnych? Społeczność Wikipedystów uwielbia dyskutować i przerzucać się argumentami. Im bardziej zażarty spór o hasło, tym więcej pojawia się źródeł – począwszy od doniesień prasowych, przez publikacje popularnonaukowe, a skończywszy na specjalistycznych. W ten sposób hasło w Wikipedii staje się niezwykle wiarygodne – uważa Szafran-Kozakowska.

Z terenu Polski regularnie wypełnia luki w Wikipedii ok. 4 tysiące użytkowników. Tych zarejestrowanych jest ponad 700 tys. Należy też pamiętać, że edycji dokonywać mogą osoby niezarejestrowane. Jedni tworzą nowe artykuły, inni dokonują korekt, albo tłumaczeń. Jeszcze inni dodają nowe zdjęcia, ilustrujące zjawiska, zabytki czy przyrodę. Jak zastrzega Szafran-Kozakowska, wśród użytkowników Wikipedii nie ma hierarchii. „Wszyscy są wobec siebie równi. Różne są natomiast uprawnienia, ale te mają funkcje czysto techniczne. Administrator nie ma więcej racji tylko dlatego, że pełni daną funkcję. Może zresztą łatwo ją stracić, gdyż cała społeczność bacznie kontroluje siebie nawzajem” – przekonuje.

Społeczność dostrzega jednak pewne problemy. Przykładowo – wśród Wikipedystów dominują mężczyźni, którzy stanowią 80-90% użytkowników. „Nie wiemy z czego to wynika – być może z mniejszego poczucia pewności kobiet. Badamy to zjawisko. Jednocześnie Wikimedia Foundation podjęła działania zmierzająca do wyrównania tej różnicy” – wyjaśnia Szafran-Kozakowska.

Wikipedia nie działa w próżni. Mimo że funkcjonuje w większości krajów świata, nie obywa się bez problemów. Zdarza się jej czasowe blokowanie ze względów prawnych. Jednak cenzura jest w zasadzie niemożliwa. Hasła w danym języku mogą być edytowane z każdego punktu na świecie.

Polska społeczność Wikipedystów była od początku bardzo prężna. Najlepszym dowodem na to jest fakt, że przez wiele lat polska wersja encyklopedii była pośród 10 największych na świecie. Obecnie spadła na 11 pozycję (i liczy 1,1 mln artykułów), co spowodowane jest przez wykorzystanie przy tworzeniu haseł w innych wersjach językowych botów – czyli robotów, automatycznie wyłuskujących niezbędne dane. „To kolejny problem, który dostrzega nasza społeczność. Nie liczy się bowiem tylko liczba haseł, ale ich jakość. Artykuły nie są raz na zawsze dane. Należy o ich treść dbać i ją stale rewidować. Tutaj roboty mogą być jeszcze nadal bezradne” – zauważa Szafran-Kozakowska.

To również w Polsce powstał pierwszy na świecie pomnik… Wikipedii, który znajduje się w Słubicach. Został odsłonięty w 2014 roku.

Stowarzyszenie Wikimedia Polska realizuje od kilku lat liczne projekty edukacyjne, które finansowane są z 1% przekazywanego przez podatników. Tworzy też programy grantowe dla Wikipedystów, które doprowadzą do wypromowania encyklopedii lub ją znaczącą uzupełnią. „Pomysłem polskiej społeczności są Wikiekspedycje – czyli wyjazdy studyjne w odległe rejony Polski, polegające na dokumentowaniu zabytków czy przyrody. Sfotografowane obiekty trafiają następnie do Wikipedii” – wyjaśnia szefowa biura prasowego.

Polska wersja Wikipedii jest liderem w liczbie i jakości haseł na temat okrętów wojennych. Dobrze są też opisane starożytne rękopisy biblijne. Rodzimą edycje cechują też wyśrubowane wymagania dotyczące tego, czyj biogram może znaleźć się w Wikipedii.

Jak wyjaśnia Szafran-Kozakowska, Wikipedyści długo spotykali się ze sceptycyzmem ze strony świata nauki. Ale ten trend powoli się odwraca. Przykładowo wykładowcy akademiccy jako formę zaliczenia dla studentów polecają przetłumaczenie danego artykułu lub stworzenie nowego hasła. Dzięki temu prace licencjackie i zaliczeniowe nie trafiają do szuflady, tylko są dalej wykorzystywane z pożytkiem dla wszystkich.

Stowarzyszenie Wikimedia Polska realizuje też szereg projektów w szkołach, w których zachęca się uczniów nie tylko do jej używania, ale również edytowania. „Dużym sukcesem okazały się warsztaty dla dzieci i młodzieży z autyzmem i zespołem Aspergera. To osoby, które świetnie radzą sobie w analizie i zbieraniu informacji, ale mające problemy z kontaktami społecznymi. W społeczności Wikipedystów świetnie się realizują i włączają w działania” – dodaje Szafran-Kozakowska.

Wikipedia stosowana jest w wielu okolicznościach. Kilka lat temu media obiegło zdjęcia prezydenta Bronisława Komorowskiego na konferencji prasowej z wydrukiem hasła z Wikipedii, dotyczącego Rady Bezpieczeństwa Narodowego. „Hasła Wikipedii wykorzystywane są też w orzecznictwie sądowym. Definicja przedmiotu może zatem wpłynąć na wyrok sądu!” – zauważa Szafran-Kozakowska.

Jaka jest przyszłość Wikipedii? Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi. Już teraz można korzystać i edytować encyklopedię za pomocą aplikacji na urządzenia mobilne. Te są stale aktualizowane i dostosowywane do potrzeb użytkowników. Działa też wersja Wikipedii na przeglądarki w telefonach czy tabletach.

Szafran-Kozakowska stwierdza też, że społeczność Wikipedii dostrzega zmiany w sieci zmierzające do powstania webu semantycznego. Idea polega na takim zamieszczaniu informacji, by dane były zrozumiałe i łatwe do przetwarzania dla maszyn. W ten sposób roboty same zaczną zdobywać wiedzę i samodzielnie wyciągać wnioski. Jaka w tym przyszłość Wikipedii? Możliwości webu semantycznego pozwolą na zadawanie bardziej złożonych pytań otwartych – np. co przyczyniło się do wybuchu II wojny światowej albo jaki jest wpływ zamieszczonego powietrza na konkretny gatunek ptaków. „To jednak przyszłość. Na razie nasi niemieccy partnerzy rozpoczęli projekt WikiData, który polega na zbieraniu olbrzymich ilości danych numerycznych” – wyjaśnia Szafran-Kozakowska.

Z okazji 15 rocznic istnienia Wikipedii Stowarzyszenie Wikimedia Polska przygotowało szereg atrakcji dla wszystkich zainteresowanych. Główne obchody odbędą się w godz. 14-17 15 stycznia w warszawskiej Zachęcie. W tym czasie wikipedyści opowiedzą o historii Wikipedii. Prezentację na ten temat przedstawi znany dziennikarz, Edwin Bendyk. Odbędzie się też panel dyskusyjny na temat wpływu Wikipedii na dystrybucję wiedzy, jej potencjału i potencjalnych zagrożeń. Wezmą w nim udział m.in. Jarosław Lipszyc, działacz na rzecz wolnej kultury, prezes Fundacji Nowoczesna Polska i Julia Koszewska, działaczka społeczna, zaangażowana w ruch wolnej kultury. W czasie spotkania nastąpi też rozstrzygnięcie konkursu „Odkurz dokument!”. Podobne wydarzenia odbędą się tego dnia w 89 krajach na całym świecie.

„To nie wszystkie atrakcje, które przygotowaliśmy. Wikipedyści i sympatycy Wikipedii będą też mogli zgasić świeczki na torcie urodzinowym tej encyklopedii. Będzie też mała niespodzianka” – zachęca Natalia Szafran-Kozakowska, która informuje jednocześnie, że wstęp na całą uroczystość jest bezpłatny. Stowarzyszenie planuje kolejne wydarzenia, które będą promować Wikipedię w ramach obchodów roku jubileuszowego aż do 26 września, czyli dnia, w którym w 2001 roku uruchomiono polską wersję tej cyfrowej encyklopedii.

PAP – Nauka w Polsce

Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl